Cumhuriyetimizin 80. yılını, Türk Dişhekimliğinin bilimsel kuruluşunun 95. yılını kutladığımız 17-22 Kasım Ağız ve Diş Sağlığı Haftası ve 19 Kasım Dünya Engeliler Günü icra ettiğimiz şu günlerde Türkiye’de sayıları 8 milyonu bulan; kimilerine göre engelli, kimilerine göre özürlü olarak isimlendirilen insanlarımızın ne yazık ki ne üniversitelerimiz, ne hastanelerimiz ne de serbest dişhekimlerimiz tarafından ağız ve diş sağılığı sorunlarına yeterli oranda eğilinmemiştir.
Dentha Ajans olarak Türkiye’nin sağlık konusunda bu bilinmez yarasına çözüm bulmak amacıyla araştırma yaptık. Dünya literatüründe artık “disability ” yani “engelli” deyimi ile çağrılan bu insanlarımız için yapılanları ve yapılacakları aşağıda bulacaksınız.
İlk olarak bu konuda görüşlerini aldığımız M.Ü. Dişhekimliği Fakültesi Pedodonti Anabilimdalı Başkanı Prof. Dr. İlknur Tanboğa’nın yıllardır engelliler konusunda yaptığı çalışmalarını sizlere aktarmak istiyoruz. Çoğumuzun bilmediği ama bilinmesinde çok büyük fayda gördüğümüz Prof. Tanboğa’nın bir yönü Dünya Engelliler Ağız ve Diş Sağlığı Türkiye Başkanı olması. Kısa adı IADH (International Association for Disability and Oral Health) olan bu kuruluşun Genel Başkanı da bir dişhekimi. Bu kuruluş 30 yıldır faaliyette olmasına rağmen Türk Dişhekimleri ne yazık ki yeni yeni bu çalışmalara katılıyorlar.
Prof. Tanboğa ile Dentha Haber Ajansı olarak yaptığımız röpörtajı aynen yayınlıyoruz.
Dentha Ajans: Hocam, öncelikle IADH’yi bize tanımlar mısınız? Sizin bu kuruluştaki pozisyonunuz nedir? Anlatır mısınız?
Prof. Tanboğa: IADH (Uluslararası Engellilerde Dişhekimliği Birliği) dünyadaki en büyük kuruluştur. Amacı tüm dünyada engelli bireylerin ağız ve diş sağlığı seviyelerini yükseltmek, yaşam kalitesini iyileştirmektir. Biz ilk kez 2002 Atina’da IADH ‘nin 16. Kongresine katıldık. Bunu çok daha önce yapmalıydık. Haziran 2003′te IADH Türkiye çalışmalarını IADH Başkanı Friedman ile başlattık. Yasal prosedürümüzü tamamlamak üzereyiz.
Ben IADH’nin Türkiye Başkanıyım. Aynı zamanda Özel Olimpiyatlar Türkiye Sağlık Klinik Direktörüyüm.
Dentha Ajans: Hocam, engellilerin genel sağlık sorunlarının yanında ağız ve diş sağılığı sorunları konusunda da bilgi verebilir misiniz? Konuya ilişkin genel bir çerçeve çizer misiniz?
Prof. Tanboğa: “Engellilerin ağız ve diş sağlığı sorunları diğer sağlık sorunlarıyla karşılaştırıldığında genellikle geri planda kalmaktadır. Ülkemizde engelli olsun olmasın ağız ve diş sağlığını halen istediğimiz seviyeye ulaştırmış değiliz. Engelli bireylerimizin ağız ve diş sağlığı sorunlarını çözme gayreti içerisine yeni girdik diyebiliriz. Toplumumuzun engelli birey sayısına bakacak olursak resmi olmayan rakamlara göre toplumun %10 ‘u engelli. Bu da 7-8 milyon engelli olduğunu gösteriyor. Engelli bireylerin bir de ailelerini düşünürsek çok büyü k bir nüfuza hizmet etmek gerekiyor. Fakültelerin fizik koşulları yettiğince hizmet ediliyor ama bu hizmet geniş bir kitleye yayılacak kadar değil. Bu bütün dünya için hala sorun. Ama onlar bizden daha iyi organize olmuş durumdalar. İnsanların engelli bireylere hizmet etme motivasyonunu arttırıcı girişimlerde bulunmak lazım. Türkiye’de bu konuda eğitim verilmiş bir dişhekimi grubumuz yok. Fakültelerimizde mezuniyet öncesi programda ve özellikle mezuniyet sonrası programda özel gereksinim gösteren bireylere hizmet için özel programların gerekliliği var.
Bir diğer sorunda engelli bireye ulaşabilirlik sorunu. Engelli birey bize ulaşamıyor, biz de engelli bireye ulaşamıyoruz. Ayrıca fiziki koşulların yetersizliği,toplumun bu konuda yeterince bilinçlendirilmemiş olması, dişhekimi arkadaşlarımızın yeterli eğitimi almamış olması nedeniyle zaman zaman engelli hastaya hizmetten kaçınılması gibi sorunlar ortaya çıkıyor. Bu durumda hekim, engelliyi fakültelere gönderiyor. Ama fakültelerdeki fiziki koşullar ve verilen hizmet yeterli düzeyde değil.
Bu yaz Dublin’de yapılan özel olimpiyatlara katıldık. Özellikle zihinsel engelli çocukları toplum hayatına katmak, mücadele ve dostluk ruhu kazandırmak, özgüvenlerini arttırmak amaçlı yapılan olimpiyatlardır. Ayrıca bu organizasyonun içerisinde uluslar arası komite tarafından seçilmiş davetli hekim olarak Özel Olimpiyatlar Sağlıklı Atletler Özel Gülüşler gurubu içerisinde yer aldım. Burada benim dikkatimi çeken şey, muayene ettiğim atletlerin büyük çoğunluğunun ağız ve diş sağlığı probleminin çözülmüş olmasıydı. Bizim hedefimiz Özel Gülüşlerin Türkiye Klinik Direktörü olarak, bundan sonraki zamanlarda Türkiye’de bu organizasyonu yürütmek. Ama her şeyden önce bu işte gönüllülük çok önemli..
Bizim gibi bu işin daha başında olan ülkelerde önce toplumun bilinçlenmesi gerekiyor. Onun için esas görev dişhekimlerine düşüyor. Dişhekimi eğitimi konusunda işin bu yönüne daha ağırlık vermeliyiz. Dişhekimleri mezuniyet öncesi ve sonrası yeterli eğitimi almalı. Daha sonra aileler, toplumun eğitimi hedeflenmeli. İyi bir hizmet verebilmek için yasalarda değişikliğe gidilmeli; engellileri koruyucu yasalar çıkarılmalı ve ekonomik desteğin yeterli olması da gerekmektedir.”
Dentha Ajans: Hocam, yaptığınız açıklamanın sonuç bölümünde sorunu çözebilmek için öncelikle dişhekimlerinin eğitilmesi, engellileri koruyan yeni yasaların yapılması gerektiğini belirttiniz. Geçtiğimiz günlerde NTV’de yayınlanan bir programda engelli milletvekili Lokman Ayva da engellilerle ilgili yeni bir yasaya ihtiyaç olduğunu ve bu yasanın hazırlığı içerisinde olduklarını söyledi. Yani sizinle aynı görüşte olduğu anlaşılıyor. Hocam şunu sormak istiyorum. Sizin böyle bir yasa hazarlığından haberiniz var mı? Yasanın hazırlanma aşamasında ağız ve diş sağlığı konusunda katkıda bulunacak mısınız?
Prof. Tanboğa: Açıklamamın başında yeterli dişhekimi hizmetlerini veremiyoruz demiştik. Hekimlerimiz oldukça iyiler ama yasalarımız ve ekonomimiz yetersiz kalıyor. Dolayısıyla hekimliğin gereğini yerine getirmiş olsak bile yasa ve ekonomimizdeki sorunları çözmezsek yeterli hizmeti verememiş oluruz. Yani yasaların engellileri koruyucu sistemler getirmesi gerektiğini her platformda dile getiriyorum. Ben büyük ve kapsamlı bir organizasyonun içerinde olduğum için konu ile ilgili uluslararası organizasyonları inceliyoruz ve ülkemizin koşullarına uygun ortamları hazırlamaya çalışıyoruz. Yasanın tabi ki çıkması lazım. Ama bu da bir gerçek ki toplumun tümüne aynı anda ulaşmamız, sorunlara çözüm getirmemiz mümkün değil. Bunun için pilot gurupları seçiyoruz.
Dentha Ajans: Siz Dünya Engelliler Ağız ve Diş Sağlığı Birliği Türkiye Başkanısınız. Yani bu işin başındasınız. Bu yasa ile ilgili sizin görüşleriniz alındı mı? Sizin yasanın içeriğini oluşturacak bir tasarınız, bir taslağınız var mı?
Prof. Tanboğa: Elimde yararlanacağım kaynaklarım var tabi onlardan faydalanılabilir. Ayrıca birebir kimse benimle temasa geçmedi ve bende temas etmedim. Ama bulunduğumuz ortamlarda devleti temsil edenler vardı. Orada fikirlerimi dile getiriyorum. Ama ne kadar dikkate alındığını bilemiyorum.
Dentha Ajans: Sizce bu yasada neler olmalı? Yasanın hareket noktası ne olmalı? Yasa hangi kriterlere göre hazırlanmalı? Hocam, yasa hazırlanıyor çabuk hareket etmek lazım değil mi? Siz bu hazırlığın içerisinde olmayacak mısınız?
Prof. Tanboğa: Tabi dışında kalmamamız lazım. Sağlık ile ilgili konularda engelliler devlet tarafından korunmalı ve desteklenmeli. Çözüm olarak koruyucu hekimlik uygulamalarının daha kolay ve ekonomik olması nedeniyle tercih edilmesi gerektiğini düşünüyorum.. Mesela belli bir yaş grubunun, çocuk yaştaki engellilerin, sağlık hizmetleri sigorta kapsamına alınmalı ve devlet desteğinin bu yönde verilmesi gerekiyor.
Yasa hazırlanırken bizlerin deneyimlerinden yararlanmalılar. Ben ayın 19′unda Ankara’ya gidiyorum. Özürlülerden sorumlu Devlet Bakanımız Güldal AKŞİT ile konuşacağım. Konuyu orada ele alcağız sanıyorum. Ayrıca zihinsel engellilerle de ayrı bir çalışmam var. Bunu Türkiye geneline yaymak istiyoruz. İstanbul merkezli her ilde engelliye hizmet verecek hekim gruplarını oluşturma gayreti içerisindeyiz.
Dentha Ajans: Hocam izin verirseniz bir de şunu sormak istiyorum. Genel sağlık alanında değil de ağız ve diş sağlığı alanında hangi çalışmalar yapılmalı? Bu konuda önerileriniz var mı?
Prof. Tanboğa: Ağız ve diş sağlığı açısından tüm Türkiye’ye yayılan, her ilde bizimle irtibat içerisinde olacak dişhekimi grupları oluşturuyoruz. Aynı zamanda Özel Olimpiyatların Sağlık Türkiye Klinik Direktörlüğünü yapıyorum. Bununla ilgili il il dolaşıyoruz. Zaten 4-5 ili dolaştık. Mesela; 15 gün evvel Ankara’daydık. Orada engellilerle uğraşan herkese devlet ve engelli okulları yetkililerine olimpiyatları anlatan konuşmaların yanında sağlıkla ilgili konuşmalar da yaptık. Ben ağız ve diş sağlığı sorumlusuyum ama aynı zamanda Sağlık Klinik Direktörü olarak boğaz, göz, fizik tedavicilerini de organize ediyorum. Yine 4-6 Aralık’ta Gaziantep’te olacağız. Orada zihinsel engelli çocukların ağız ve diş sağlığı taramasını yapacağız. Tespit ettiğimiz lokal dişhekimlerini acil durumlarda yönlendireceğiz.
Dentha Ajans: Hocam bir de 2004 yılında 17. si yapılacak IADH Kongresinde Gelişmekte Olan Ülkeler Çalışma Gurubu Başkanı seçildiniz. 2004 yılına ilişkin çalışmalar neler olacak, içine Türkiye’yi de katarak bize anlatır mısınız?
Prof. Tanboğa: Bir defa uluslar arası bir kongreye, çalışmaya katılacağız Kalgari / KANADA’da.. Çeşitli eğitim seminerleri vereceğiz. İlkini 19 Aralık Engelliler günü olması münasebetiyle Metin Sabancı’da yapacağız. Ondan sonra engellilerle ilgilenen her kuruluşa ayrı ayrı eğitim vereceğiz. Önce görevlilere, sonra aile ve bireye konuyla ilgili eğitim vereceğiz. Bunun dışında Akademik olarak bir ilke imza atıyoruz diyeceğim. Dünyada örneği bir iki tane olan ve bizim gibi oluşum aşamasında olan bir proje bu. Yeni gelen dişhekimi nesline çok önem veriyoruz. Onları yetiştirmek, motive etmek amacıyla bir “Master Programı” açıyoruz. Türkiye’de akademik olarak yüksek lisans programları açıyoruz. Yeni nesil dişhekimlerini gerektiği gibi motive edersek çok farklı bir bakış açısı yakalarız kanaatindeyim. Bu akademik açıdan yapılacaklar önemli.
İkincisi; mezuniyet sonrası dişhekimlerine eğitici seminerler vererek onları bilgilendirmeyi, bilinçlendirmeyi amaçlıyoruz.
Dentha Ajans: Hocam, İş Kanunun 25. m.de: “iş verinler 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları iş yerlerinde %3 oranında engelli çalıştırmakla yükümlüdürler.” denilmektedir. Bu maddeden esinlenerek özel muayene sahibi dişhekimlerine senede mesele 10 engelliye tedavi hizmeti verme zorunluluğu getirilebilinir mi? Ya da buna benzer bir çalışma yapılabilir mi?
Prof. Tanboğa: Yapılabilir tabi. Ama engelli dediğiniz o kadar çok çeşidi var ki. Mesela kimi hekim arkadaşlarımız; görme engelli yahut ortopedik engelli hastaya bakar ki özel bir yaklaşım gerektirmeyebilir. Rutin hasta koşullarında tedavi uygulayabilir. Kimi Dişhekimleri zihinsel engelli, spastik hastaya bakar ki bu tip engelliler devreye girdiğinde yaklaşımınız çok daha farklı olmalı. Çünkü özel bir yaklaşım gerektirir. Her zaman biz şunu diyoruz; engelli hastaya hizmette gönüllü, istekli ve tutkulu olmak gerekir. Başka türlü bu iş yürümez.
Bazı olgularda multidisipliner tam teşekküllü yaklaşım şekli gerekli oluyor. Bazı olgularda ise muayene koşulları yeterli gelebiliyor. Tabi bunların da ayırt edilmesi lazım.Yani engelliliğin derecesine ve çeşidine göre yaklaşım farklılığı ortaya çıkıyor.
Röp: Copy Right by Dentha Ajans 2003
